بازنشستگی پیش از موعد چیست و چه شرایطی دارد؟

حقوق کار و کارگران از جمله مهم ترین موضوعاتی است که در نظام حقوقی هر کشور ، بدان پرداخته و قواعدی در خصوص رعایت آنها وضع می شود . نظر به اینکه بخش اعظمی از جامعه را کارگران و کارمندان تشکیل می دهند ، باید در خصوص دوران بازنشستگی آنها تمهیداتی اندیشید تا حقوق قانونی این افراد پس از پایان یک دوره تلاش و کار فشرده حفظ گردد .

در نظام حقوقی ایران ، شرایط مربوط به بازنشستگی کارگران و کارمندان ، در قانون کار و قانون تامین اجتماعی و نیز قانون مدیریت خدمات کشوری لحاظ گردیده است ؛ اما یکی از سوالات مهمی که در خصوص بازنشستگی مطرح می شود آن است که مفهوم بازنشستگی پیش از موعد چیست ؟ همچنین ، با توجه به اینکه گاها بحث از تصویب قانون بازنشستگی پیش از موعد به میان می آید ، این سوال مطرح می گردد که بازنشستگی پیش از موعد در چه شرایطی امکان پذیر است و نیز اینکه آثار بازنشستگی پیش از موعد چیست ؟

برای پرداختن به این سوالات ، در ادامه این مقاله قصد داریم ابتدا به بررسی مفهوم بازنشستگی پیش از موعد پرداخته و پس از طرح نمودن شرایط بازنشستگی پیش از موعد ، آثار بازنشستگی پیش از موعد را نیز توضیح دهیم .

مفهوم بازنشستگی پیش از موعد

یکی از مهم ترین مباحث حقوقی هر کشور ، حقوق کار و حقوق کارگران و کارمندان مشغول به کار می باشد که بعضا ، قواعد پیش بینی شده در آن ، با حساسیت های ویژه ای توسط افراد دنبال می شود ؛ چرا که تامین آتیه برای بسیاری از اقشار جامعه در گروی تصمیم گیری صحیح متولیان کشور بوده و به تبع ، کارگران و کارمندان نیز به عنوان قشری شریف ، شایسته برخورداری از تامین عادلانه معاش و زندگی آینده خود می باشند .

از مباحث مهم حقوق کار ، می توان به بحث مربوط به بازنشستگی یا تقاعد اشاره نمود . بازنشستگی به این معناست که شخص ، پس از یک دوره طولانی تلاش و فعالیت ، به پایان دوران خدمت خود رسیده و باید پس از آن ، به استراحت و تفریح بپردازد ، به شرط اینکه حقوق و مقرری وی در دوران بازنشستگی توسط دولت تامین و پرداخت شود .

بازنشستگی ، هم در مورد کارمندان دولت است که در قالب استخدام رسمی و پیمانی ، در بدنه دولت مشغول به کار بوده اند و هم در مورد کارگران است که مشمول قانون کار بوده و یا در موسسات خصوصی کار کرده اند و یا در قسمتی از دولت که مشمول قانون کار بوده است ؛ اما قدر مشترک بازنشستگی آن است که پس از طی دوران اشتغال به خدمت ، دوران دریافت مستمری و حقوق بازنشستگی شروع شده و بازنشسته می تواند باقی اوقات خود را به فراغت بپردازد .

با این وجود ، گاهی شرایطی ممکن است ایجاد شود که کارمندان و کارگران بتوانند قبل از دوران خاتمه خدمت خود ، اقدام به بازنشسته نمودن خود نمایند و مستمری یا حقوق بازنشستگی دریافت دارند . لذا در توضیح مفهوم بازنشستگی پیش از موعد به طور خلاصه می توان گفت که به بازنشستگی قبل از پایان دوران اشتغال به کار ، بازنشستگی پیش از موعد گفته می شود که بر اساس قانون ، تحت شرایط بخصوصی در ارتباط با کارگران و کارمندان خانم و آقا امکان پذیر می باشد که این موضوع یکی از جلوه های حمایت از کارگران در قانون کار می باشد .

اصولا زمانی که شخصی بتواند قبل از موعد بازنشسته شود ، در سنین پایین تری به اشتغال وی پایان داده می شود ؛ لذا در توجیه تصویب قوانین بازنشستگی پیش از موعد ، همواره این امر بیان شده که تصویب قوانین بازنشسته کردن پیش از موعد کارکنان ، به نفع جامعه است ؛ چرا که نیروی کار تازه نفس وارد بدنه کشور شده و مشکل اشتغال حل می شود . با این حال ، بازنشستگی پیش از موعد ، در شرایطی ممکن است آثار منفی بر جای بگذارد که در قسمت آثار بازنشستگی پیش از موعد به آن اشاره می کنیم .

در هر صورت ، در نظام حقوقی ایران قوانینی در راستای بازنشستگی پیش از موعد به تصویب رسیده است که از جمله آنها می توان به « قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان و کارمندان دولت » به همراه آیین نامه اجرایی آن و نیز « قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان تامین اجتماعی » اشاره نمود . علاوه بر اینها ، در قانون تامین اجتماعی نیز برخی از شرایط مربوط به بازنشستگی پیش از موعد مشخص شده است که در قسمت بعد به توضیح آنها خواهیم پرداخت .

شرایط بازنشستگی پیش از موعد

همانطور که در قسمت قبل بیان شد ، هر گروه از کارکنان اعم از کارگران و کارمندان مشمول قانون کار و همچنین کارمندان دولت مشمول سایر قوانین استخدامی ، تحت شرایط بخصوصی می توانند اقدام به بازنشسته نمودن خود نمایند

اما گاهی شرایطی ایجاد می شود که کارگران و کارمندان ، قصد دارند قبل از اینکه به سن بازنشسته شدن قانونی برسند ، اقدام به بازنشسته کردن خود و خاتمه خدمت نموده و به این ترتیب بتوانند از حقوق بازنشستگی استفاده کنند که در این صورت ، اگر شرایط قانون بازنشستگی پیش از موعد را داشته باشند ، این امر برای آنها میسر خواهد بود . لذا در این قسمت قصد داریم شرایط بازنشستگی پیش از موعد کارگران و کارمندان را مطرح نماییم .

بر اساس قانون بازنشستگی پیش از موعد کارکنان دولت که در سال 86 به تصویب رسیده است ، به دولت این اجازه داده شده است که کارکنان رسمی ، قراردادی و پیمانی خود را که حداقل 25 سال سابقه کار داشته باشند ، با حداکثر 5 سال سنوات ارفاقی ، بدون لحاظ شرط سنی آنها ، در صورتی که تقاضای بازنشستگی داشته باشند و سازمان متبوع آنها با درخواست بازنشستگی پیش از موعد آنها موافقت نماید ، را بازنشسته کنند .

البته این قانون به دلیل اینکه بار مالی زیادی برای دولت ایجاد می کرد ، تا کنون به صورت موفقی اجرایی نشده است ؛ با این حال در طی سال 1399 ، تلاش هایی در راستای تصویب قانون بازنشستگی پیش از موعد کارمندان در مجلس صورت گرفت که بر اساس آن ، مردان در صورتی که 25 سال سابقه کاری داشته و زنان در صورتی که 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشند ، بدون رعایت شرط سنی می توانند تقاضای بازنشستگی پیش از موعد نمایند .

اما بر اساس قانون بازنشستگی پیش از موعد بیمه شدگان تامین اجتماعی ، مقرر شده است که بیمه شدگان تامین اجتماعی مشمول قانون کار و قانون کار کشاورزی ، در صورتی که حداقل 55 سال تمام داشته و سابقه پرداخت حداقل 20 سال حق بیمه داشته باشند ، می توانند با اطلاع کارفرمای خود درخواست بازنشستگی خود را به سازمان تامین اجتماعی ارائه نموده و تقاضای مستمری نمایند .

علاوه بر اینها ، در ماده 76 قانون تامین اجتماعی ، برخی از شرایط کلی مربوط به بازنشستگی تامین اجتماعی و نیز بازنشستگی پیش از موعد مربوط به کارمندان و کارگران ذکر شده است که این شرایط ، به تفکیک بازنشستگی خانم ها و آقایان به شرح زیر است :